بدون پیام یه مدت پیش توی دوره‌ی «استاد بزرگی ایمیل و جیمیل» شرکت کردم. دوره‌ی خوبی هس. از هر سطحی که باشی به دردت می‌خوره.
چن وقت بعدش آژانس گردشگران نیاز پیدا کرد به آموزش، تصمیم گرفتم که همین دوره رو به صورت یه جزوه‌ی کامل در بیارم و بذارم که بچه‌ها بتونن استفاده کنن. حاصلش شد این:
بدون پیام اینم نسخه‌ی دوم حقه‌ها. می‌تونید نسخه‌ی نخستش رو از این‌جا ببینید.
بدون پیام توی وب‌گردی‌ها به چیز خوبی برخوردم. بدم نیامد که ترجمه‌اش کنم تا بقیه هم استفاده کنن. شد این:
بدون پیام وقتی فاصله می‌شود یک خلیج و دو اقیانوس
وقتی یک جزیره می‌شود خانه‌ی تو
و روزمرگی ات می‌شود کتاب و جزوه
می‌فهمم که وقت خداحافظی است
دست سائیدن فایده‌ای ندارد
فاصله کار خودش را کرده
بدون پیام لیالی از من خواست که درباره‌ی سرمایه‌ی اجتماعی بنویسم. خیلی سال پیش، توی یه گردهم‌آیی کوچیک، دوستی آماری رو از سال 80 می‌خوند. اوضاع سرمایه‌ی اجتماعی افتضاح بود. همیشه می‌ترسیدم که پی قضیه رو بگیرم. فرار کردم و کردم تا این که امروز مجبور شدم پی‌اش رو بگیرم. این شد نوشته‌ای درباره‌ی «سرمایه‌ی اجتماعی». البته بد نیست که نوشته‌‌های صادق و علی رو هم بخونید.
هر وقت، جایی بحثی شده من این تعریف رو دادم که «سرمایه‌ی اجتماعی شبیه سرمایه‌ی مالی هست با این تفاوت که اون‌جا ارزش، پول هست و این‌جا ویژگی‌های جامعه. تفاوت دیگه‌اش این هست که سرمایه‌داری مالی شاید فردی باشه اما سرمایه‌داری اجتماعی حتمن در گرو معیارهای گروه است». پس بحث اصلی سر گروه هست یعنی این ارزش‌ها باید در راستای رابطه‌ی گروهی باشه. پس ویژگی‌هایی چون زیبایی، خوش ذوقی و … از مولفه‌های سرمایه‌ی اجتماعی نیستند، چون در گرو منافع جمعی نیستند. با این وجود پرسشی که پیش می‌آد اینه که چه چیزهایی ارزشه؟ این خیلی بستگی به فرهنگ داره اما آیا می‌شه نقطه‌ی مشترکی پیدا کرد که هر فرهنگی رو در بر بگیره؟ به گمانم می‌شه «اخلاق» رو همون نقطه‌ی مشترک گرفت. بحث رو می‌خوام از حوزه‌ی شخصی خارج کنم، چون به نظرم هر کسی در یک گروه باید ویژگی‌های نخستینی داشته باشه تا یه عضو معمولی (یا شهروند در یک جامعه) باشه.
خیلی گشتم که ملاک‌های سنجش سرمایه‌ی اجتماعی رو پیدا کنم. نتیجه‌اش شد این که پاول بولن (Paul Bullen) توی پژوهشی بر روی 6249 شهروند اهل سیدنی به این نتیجه رسید که 8 معیار (رابطه‌ی گروهی، فعالیت گروهی، اعتماد و امنیت، رابطه‌ی همسایه‌ها، خانواده و دوستان، تحمل دیگری متفاوت یا Tolerance of diversity، ارزش زندگی و رابطه‌ی کاری) برای اندازه‌گیری سرمایه‌ی اجتماعی وجود داره؛ اما دکتر کیان تاج‌بخش فکر می‌کنه که سرمایه‌ی اجتماعی با «میزان اعتماد عضوهای جامعه و هم‌چنین سطح عضو بودن در گروه‌های مدنی رسمی و غیر رسمی» قابل اندازه‌گیری هست.
بر اساس نظر دکتر تاج‌بخش این توضیح لازمه که عضو بودن توی گروهای مدنی (حزب، تشکل غیر دولتی، گروه با هدف خاص و …) یه معیار خیلی مهم توی جذب سرمایه‌ی اجتماعی هست. نباید فراموش کرد که هر جامعه‌ای یک سری هنجار (Norm) داره و هر فرد نسبت به دیگر عضوهای جامعه مسئولیتی (Reciprocity) داره. افزون بر اون باید به یاد داشت که جامعه یعنی رابطه با دیگری (Network) -چه فرد و چه گروه‌های درون‌جامعه- و نه گوشه‌گیری و تنهایی. برگردیم سر بحث اصلی: پرسش اینه که چه جوری عضوهای یک جامعه به هم، اعتماد می‌کنند؟ اعتماد کردن مهم می‌شه وقتی تردی گویر (Trudy Govier) بر این باوره که «اعتماد اجتماعی، حسی است که باعث مشارکت می‌شود و تنها در این حالت است که انسان در عین تفاوت‌ها قادر به حل مشکلات خواهد بود».
پیش از ادامه‌ی بحث بخشی از آمارهایی که گفتم رو این‌جا می‌آرم و بعد ادامه می‌دم:
این آمارها مربوط به طرح «پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌ها» که سال 1380 به یاری وزارت فرهنگ گردآوری شده و دکتر کیان تاج‌بخش درباره‌اش مقاله‌ای نوشته که توی سال 1382 و در شماره 107 فصل‌نامه‌ی موسسه‌ی عالی پژوهش تامین اجتماعی چاپ شده.
88.4% ایرانی‌ها به عضوهای خانواده‌ی خود اعتماد دارند و 49% آن‌ها به خویشاوندان خود. جالب این که تنها 4.44% ایرانی‌ها به دوستان خود اعتماد دارند.
بیشترین اعتماد ایرانیان به معلمان است با 80% و کم‌ترین آن به بنگاه‌دارها با 5.6%. جالب این که اعتماد مردم به روحانیان 46.7%، به قاضی‌ها 44.7% و به نیروی انتظامی 51.7% هست.
اوضاع وقتی خراب می‌شه که به نظر ایرانی‌ها 30.8% مردم اهل کمک، 26% امانت‌دار، 22.9% با گذشت، 20.7% آن‌ها پای‌بند به قول‌شان، 18.1% مردم راست‌گو، 16.6% آن‌ها منصف و تنها 4.4% آن‌ها مردمی تلاش‌گر هستند.
ایرانی‌ها بر این باورند که 68.9% مردم اهل تقلب و کلاه‌برداری هستند. 66.2% آن‌ها متملق و چاپلوس‌اند و 56.4% آن‌ها دورو.
برای مردم ایران «مشارکت» جزء آخرین انتخاب‌ها هست. امنیت با 46.2% و رفاه با 31.5% بیشترین دغدغه‌های ایرانیان است.
دکتر تاج‌بخش بحث رو با تحلیل این که چرا به این جا رسیدیم ادامه می‌ده. بر این باوره که «نداشتن برنامه برای شعارهای انقلاب»، «سقوط دولت موقت و تسلط دولت -متشکل از اعضای حزب جمهوری اسلامی- برنهادهای مدنی»، «جنگ و افت سیاست‌های تامینی»، «بازسازی تکنوکراتیک (دوران حکومت هاشمی رفسنجانی) بدون رسید به شعارهایی چون حذف یارانه‌ها، ترویج فرهنگ مصرف و …» و «مانع‌های جدی در رسیدن دولت اصلاحات به هدف‌هایش» عامل‌های اصلی «دگرگونی سرمایه‌ی اجتماعی در ایران» هستند. هم‌چنین فکر می‌کنه که نهادهایی چون بنیاد مستضعفان، بیناد جانبازان، بنیاد 15 خرداد، کمیته‌ی امداد و … نتوانستند در تولید سرمایه‌ی اجتماعی نقش موثر پایداری داشته باشند و «به بنگاه‌های خیریه‌ی اقتصادی عظیمی تبدیل شدند که سمت‌گیری آنان … نوعی انباشت سرمایه در راستای منویات ایدئولوژیک است».
لیالی بسیار تاکید داشت که تئوری نگم و راه‌کار بدم. فکر کردم با گفتن این مقدمه‌ی تقریبن بلند بشه یه راه‌کار خوب ارائه داد:
به نظر من (به عنوان کسی که سال‌ها توی گروه‌های مدنی مختلف فعالیت کرده) تنها راه اعتمادسازی بین مردم مشارکت دادن اونا -حداقل- برای پیش‌برد دغدغه‌ها و یا حل مشکل‌های کوچیک خودشون هست. نتیجه‌ی این مشارکت، ایجاد اعتماده. ویژگی آدما اینه که تا کسی رو نشناسند، به او اعتماد نمی‌کنند. این درگیر کردن مردم افزون بر آسودگی حکومت از مشکل‌های خرده ریز اما مهم جامعه، باعث ارتباط اجتماعی و در نتیجه افزایش اعتماد می‌شه. شکی نیست که پویایی، تلاش، ارزشمندتر شدن زندگی، دل‌سوزی، کمک به دیگری و … از پس همین مشارکت شکل می‌گیرن.
خیلی خلاصه می‌شه گفت که افزایش روحیه‌ی مشارکت‌جویی مردم در فعالیت‌های مدنی از طریق تشویق آن‌ها به راه‌اندازی تشکل‌های غیر دولتی تنها راه بالا بردن سرمایه‌ی اجتماعی هست.
این فهرستی است از آن چه من در باره‌ی معیارهای سنجش سرمایه‌ی اجتماعی پیدا کردم:
صداقت، صراحت، سهیم کردن دیگران در اطلاعات و عقاید و افکار و احساسات، احترام و ارزش قائل شدن برای طرف مقابل، حمایت از توانایی‌ها و شایستگی‌های طرف مقابل، تمایلات هم‌یارانه و یاری‌گرانه و رفتارهای اعتمادآمیز، تلاش و جدیت، گذشت، امانت‌داری، انصاف، خیرخواهی و کمک، پای‌بندی به قول
آمار جدید از وضعیت سرمایه‌ی اجتماعی در ایران (12 مرداد 1385)
رویارویی روسیه با فقدان سرمایه‌ی اجتماعی
بدون پیام 
یه نوشته درباره‌ی همین فیلم رو می‌تونید این‌جا بخونید. هرچند که گفته شده فیلم برای شبکه‌ی National Geographic هست و من هم به گفته‌ی دیگو دیدم که برای این شبکه ساخته شده اما توی تیتراژ پایانی می‌نویسه که برای شبکه‌ی کانال+ فرانسه هست.
بدون پیام ننوشتن و نوشتن توی این روزا خیلی برام فرقی نداره. فکر کنم دیگه نتونم دست به قلم بشم و بنویسم، یاد روزای خوبی که چند روزه یه مجله تولید می‌شد و قلم بنده‌ی ذهنی بود که سوداها داشت به خیر…
صادق جم خواسته که «در شب یلدا، هر کس که وبلاگ دارد، مطلبی شاد بنویسد» و من هم تصمیم گرفتم در راستای نوشتن خاطره‌های زندان، یه خاطره‌ی خوب از شب یلدای 1388 بگم.
حدود 2 هفته از بازداشت من می‌گذشت. هفته‌ی نخست هر روز، ساعت‌ها بازجویی داشتم: صبح، ظهر، عصر، غروب. نمی‌دونستم چرا اون‌جا هستم اما باید به پرسش‌هایی پاسخ می‌دادم که گاهی بیش از حد لج‌دربیار بودن: می‌پرسید که «چرا هاشمی رفسنجانی گفته که نظر امام رو قبول ندارم؟ +» یا این که «رابطه‌ی تو با قدرت‌الله رحمانی چی هست؟ +» یا این که یک سری عکس به من نشون می‌داد و می‌گفت «چرا اینا رو نمی‌شناسی؟» یا …
اینا رو بذارید کنار این که:
– اذیتتون که نمی‌کنند؟
– نه مشکل خاصی ندارم.
– پس چرا توی وب‌لاگتون نوشتین که کتکتون زدیم؟
– اونو درباره‌ی اطلاعات نیروی انتظامی نوشتم و چیزی بود که اتفاق افتاد.
– شما چهره‌ی نیروهای اطلاعاتی رو خراب کردین.
– یه سئوال بپرسم؟
– بفرمایید.
– منو برای چی گرفتین؟
– [سکوت]
دقیقن شب یلدای 1388 بازجویی داشتم. از اون بازجویی‌های اعصاب‌خردکن بود. خیلی طول کشید. پس از تکرار هزارباره‌ی درخواستم برای تماس با خانواده، بازجوم گفت که الآن برمی‌گرده. رفت و پس از مدتی برگشت. منو برد توی راه‌رویی که باید منتظر می‌موندم تا نگهبان بیاد و منو برگردونه سلول. همین جور منتظر بودم که بازجو گفت «می‌خواین با خونه‌تون تماس بگیرید؟» شکه شدم. خیلی خوشحال‌کننده بود. نه احساس دل‌تنگی داشتم، نه ضعفی رو حس می‌کردم اما تمام وجودم پر از نگرانی بود برای خانواده. روزی هزار بار زمین و زمان رو لعنت می‌کردم که چرا اونا باید اذیت بشن.
زنگ زد خونه. گفت که از ستاد خبری هست و «علی آقا حالش خوبه. نگرانش نباشید. الآن هم این‌جا هست و می‌خواد با شما صحبت کنه». تلفن رو گذاشت روی بلندگو و خواست که صحبت کنم. پدر بود. حال و احوالی کرد و زود گوشی رو داد به مادرم. سعی کردم با تمام انرژی باهاش حرف بزنم و بگم که چیزی نیست. گفتم «این‌جا همه چیز خوبه: غذا خوبه. هواخوری می‌ریم. دکتر هم هست. از بیرون هم چیز می‌خرن می‌آرن برامون». خداحافظی کردم. فکر نمی‌کنم بیش از 3-2 دقیقه طول کشید. بازجوم اصرار داشت که دوباره زنگ بزنم و حرف بزنم. می‌گفت بیا زنگ بزن به برادرت باهاش حرف بزن، خواهر و دامادتون. گفتم «که کاری باهاشون ندارم. نگران پدر و مادرم بودم که صحبت کرد».
اون شب خیلی خوش‌حال بودم. هر چند که بر خلاف همیشه -که شب یلدا توی خونه‌ی ما مهمونی بود و از سر و صدا نمی‌شد با کسی حرف زد و- اون شب غربت عجیبی داشت خونه‌مون اما از این که از نگرانی درشون آوردم خیلی خوش‌حال بودم.
بعد از آزاد شدنم برادرم گفت که اون شب با پدر صحبت نکردم. صدای برادرم و پدرم خیلی شبیه هم هست تا جایی که منم خیلی وقتا اشتباه می‌کنم.
شاید بد نباشه تعریف شکنجه رو بگم و پس از اون توضیح بدم.
شکنجه از دید کنوانسیون منع شکنجه: عبارت شکنجه (Torture) از نظر این کنوانسیون به هر عمل عمدی که بر اثر آن درد یا رنج شدید جسمی یا روحی علیه شخصی به منظور کسب اطلاعات یا گرفتن اقرار از او یا شخص ثالث اعمال شود، اطلاق می گردد.
شکنجه از دید قانون ایران (ماده‌ی 58 قانون تعزیرات): واژه‌ی شکنجه به هر عملی اطلاق می‌شود که عمدن درد با رنج‌های جانکاه جسمی یا روحی به شخص وارد آورد، خاصه به قصد این که از این شخص یا شخص ثالث اطلاعات یا اقرارهایی گرفته شود یا به اتهام عملی که این شخص یا شخص ثالث مرتکب شده یا مظنون به ارتکاب است تنبیه گردد. با این شخص یا شخص ثالث مرعوب یا مجبور شود و یا به هر دلیل دیگری که مبتنی بر شکلی از اشکال تبعیض باشد، منوط بر این که چنین درد و رنج‌هایی به دست کاگزار دولت یا هر شخص دیگر در سمت رسمی مامور بوده است یا به ترغیب یا با رضای صریح یا ضمنی او تحمیل شده باشد. این واژه درد و رنج‌هایی را که منحصرن از اجرای مجازات‌های قانونی حاصل می‌شود و ذاتی یا مسبب
چنین مجازات‌هایی است در بر نمی‌گیرد.
با این تعریف‌ها دلیلی نمی‌بینم که توضیح بدم اون‌جا شکنجه می‌شدم و گفتن این که «فکر نکنند که این‌جا شکنجه می‌شم» تنها به این اشاره داره که اون‌جا نه توهینی به من شد و نه برخورد فیزیکی با من. هر چند که در این مورد هم حرفایی هست :)
خانواده‌ام می‌گن که هر روز به امید ملاقاتی از صبح ساعت 8 تا 3 عصر جلوی پلاک صد یا توی دادگاه انقلاب و جلوی در اتاق دادستان (موسوی‌تبار) بودند. از برخوردهای زشت و زننده‌ی دادستان و نگهبان‌ها و مسئولان پلاک 100 که بگذریم، یکی دو بار هم وقت ملاقات گرفته بودند که اجازه‌ی این کار رو مسئولان پلاک 100 نداده بودند.
بدون پیام دو نفر اومدن و بردنم. لحظه‌ای که سوار ماشینشون شدم فهمیدم که خیلی چیزا رو از دست دادم، هر چند که خیلی اصرار داشتن من رو قانع کنند که چند تا پرسش هست و زود تموم می‌شه. روزها و شب‌ها گذشت. روزهای خیلی زیبایی رو از دست دادم:
نمی‌گم که دانشگاه، کار و خیلی چیزای دیگه رو به جرم داشتن حق آزادی بیان از دست دادم چون توی فضایی که بعد از انتخابات درست شد، انتظاری غیر از این نمی‌رفت. سخته که با 1000 بدبختی به جایی برسی که فکر می‌کنی یه نقطه‌ی صفر هست اما یه سری آدمی که «فرق بین کلم و بروکلی» رو نمی‌دونن بیان و به زور بهت بگن که تو منظورت از گفتن «کاش آینده‌نگرانه تصمیم می‌گرفتید» توهین به مقام شامخ رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت آیت الله سید علی خامنه‌ای هست و 86 روز نگه‌ات دارن چون تو حاضر نیستی قبول کنی که فرقی‌است بین کژفهمی شما و دل‌سوزی من.
از اون‌جا بیشتر می‌گم. درد دوستانی که توی زندان (صابر عباسیان و علی تارخ) و بازداشتگاه (زینب بحرینی) هستند بیشتر از یادآوری این خاطره‌ها هست.
بدون پیام پس از ۸۶ روز آزاد شدم. نمی‌دونم چرا بازداشت شدم اما ۸۶ روز اون‌جا موندم تا «متنبه» بشم. شاید هم متنبه شدم که آزادم کردن. به هر حال اون‌جا جوری با من برخورد شد که فکر می‌کردم چه‌گوارا یا نلسون ماندلا یا … هستم. شایدم هستم و خبر ندارم :)
هر چی آیه و قسم که من مدت‌هاست که کار سیاسی نمی‌کنم، انگار که نه انگار. به نظر می‌رسید که گیر اصلی سر نامه‌ای باشه که به رهبر نوشتم دل‌مشغولی‌هام رو گفتم از اتفاق‌های چند ماه پیش از اون انتقاد کردم. به گمانشان توهین کردم جدای از این که تو مرام من نه «توهین» جایی داره و نه «مرگ بر» و مانند این‌ها. حالا این که اصل قضیه چی بود خدا می‌داند. راستش قرار بر این بود که آخر سر بازجوی گم‌نام و گم‌چهره به من بگه چه اشتباهی کردم تا تکرار نکنم اما رفت و حدود یک ماه بعد از آخرین بازجویی آزاد شدم.
اتهام‌های من «اقدام علیه امنیت ملی»، «تبلیغ علیه نظام جمهوری اسلامی ایران به نفع گروه‌های معاند»، «توهین به رهبری»، «توهین به مسئولین به سبب سمت آن‌ها» بود که سه تای نخست مال دادگاه انقلابه و آخری مال دادگاه جزایی. هر دو تا دادگاه برگزار شده. حکم دادگاه جزایی، جریمه‌ی نقدی به مبلغ یک میلیون ریال هست. الآن هم منتظر رای دادگاه انقلاب هستم.
به هر حال گذشت و من با کفالت ۵۰۰ میلیون ریالی آزاد شدم و دارم می‌نویسم. باید سپاس گفت خدای بزرگ و پدر و مادر عزیز و صبور رو، دوست خوب و وکیل نازنین (محمود طراوت‌روی). شاید لطف و مهر دوستان و خانواده رو بشه جبران کرد اما بزرگواری وکیلی که بی هیچ مزدی و هیچ ادعایی وکالت من و خیلی‌های دیگه رو قبول کرده چی؟ بزرگ مردی است این آقای طراوت‌روی.
خیلی از دوستان و خانواده شرمنده کردند. من قبل از هر چیزی عذر می‌خوام که باعث دغدغه‌ی فکری (حتا برای گفتن «بهتر که گرفتنش») خیلی‌ها شدم. از شرق تا غرب. تو این چند هفته‌ی آزادی ابراز لطف کسایی رو دیدم که سال‌ها ازشون بی‌خبر بودم. فراموش نکردم اشک‌هایی که ریختند و دعاهایی که خواندند و زیارت‌هایی که رفتند تا من آزاد شم. امیدوارم لایق این همه مهر باشم. به امید این‌ها، اون‌جا تحمل کردم و امروز شرمنده‌ام که هیچ جوری نمی‌تونم این همه مهربانی رو پاسخ بدم.
بدون پیام «من هرگز با بطالت پدرم بیعت نخواهم کرد»
قصه، قصه‌ی به قدرت رسیدن علوی‌ها با استقرار حکومت صفویان هست. شریعتی به زیرکی به مقایسه‌ی خواستگاه و دیدگاه و روش و منش و مرام و … اونا پیش و پس از به قدرت رسیدن می‌پردازه. یه چند تا قسمتش رو که خیلی برام جالب بود رو با کمی تغییر –به خاطر خارج کردن از زبان محاوره‌ای- بخونیید و بیاندیشید و حسرت بخورید و درس بگیرید: ادامه‌ی نوشته
